A.G. Kuvvet Kumanda Panoları Tesistı
Üretilen enerjinin kullanım yerlerine ulaştırılması ve dağıtımında belirli merkezler oluşturulur. Ulaştırma veya dağıtım merkezi olarak anılan bu yerlerde, dağıtım, kontrol ve güvenlik konuları önemlidir. Elektrik enerjisinin elde edilmesi, iletimi, dağıtımı, kontrol (kumanda) ve güvenlik konularında da yönetmeliklere uyulması gerekmektedir.Üretilen enerjiyi tüketim bölgelerinde kolaylıkla ve diğer elektrikli alıcıların çalıştırılmalarını kesintiye uğratmadan kullanabilmek için dağıtım tablolarına ihtiyaç duyulur. Dağıtım tabloları elektrik enerjisinin olduğu her yerde kullanılır (Örneğin; konutlarda, mekan ve mağazalarda, atölyelerde, fabrikalarda vb.). Amacı ve tablonun yapım gereçleri yönünden ayrı ayrı sınıflandırılır.
Elektrik dağıtım ve kontrol sistemlerinde kullanılan tablo ve panolar yapıldığı malzemeye, kullanıldıkları yerlere ve kontrol teknolojisine göre isimler alırlar.
Örneğin:
Kumanda panosu • PLC panosu
Otomasyon panosu • CNC panosu
Sayaç panosu • Etanj paslanmaz panosu
Kompanzasyon • Polyester ve cam elyaflı polyester panosu pano
Aydınlatma panosu • Kuvvet panosu
Şantiye panosu
Atölye ve fabrika gibi yerlere enerji, dağıtım panoları aracılığıyla girer. Enerji buradan da makinelere veya yardımcı (dağıtım) tablolara verilir. Panolar enerjinin geldiği yöne göre duvara yakın veya kapalı bir yere monte edilir.
Ana ve İlave Sac Panolar
• Ana Pano
Elektrik şebekesinden gelen enerjinin bağlandığı panodur. Ana pano üzerinde sayaç, ana şalter, ana kolon sigortaları, sinyal lâmbaları ve ölçü aletleri bulunur. DKP sacdan yapılırlar.
• İlave Sac Panolar
Dağıtım tablolarının veya linyelerin bağlandığı kısımdır. Üzerinde şalter, sigorta ve sinyal lâmbaları bulunur. Ana pano ile birlikte yapılırlar.
Dağıtım tabloları ana panodan beslenir. Üzerindeki linye sayısı azdır.
• DKP sac tablolar
Sıva üstü dağıtım tabloları
• Yalıtkan gereçlerden yapılan tablolar
Atölye ve fabrikalarda makinelerin otomatik kumanda edilmesi amacıyla yapılan tablolardır. Kumanda tablolarında ihtiyaca göre şunlar kullanılabilir: Sigorta, kontaktör, zaman rölesi, aşırı akım rölesi, motor koruma rölesi, faz sırası rölesi, fotosel rölesi, enversör rölesi, düşük gerilim rölesi, sinyal lâmbası.
kuvvet tabloları
İnşaat halindeki bina ve fabrika gibi yerlerin elektrik ihtiyacını (asansör, vinç, hidrofor ve aydınlatma, bekçi evi aydınlatması vb.) karşılamak için kullanılan tablolardır. Şantiye tabloları inşaat bittiğinde kaldırılır. Şantiye tablosu için şantiye elektrik aboneliği alınır. İnşaat faaliyete geçince bu abonelik normal kullanma aboneliğine çevrilir. Şantiye tabloları bekçi kulübesine, depo gibi yerleşik bir yere veya TREDAŞ’a ait olan direğe montaj edilebilir. Montaj yüksekliği 1.8m’den aşağı olmamalıdır.
Şantiye tabloları tek parça halinde yapılabildiği gibi iki parça halinde de yapılabilir. Birinci parçada sayaç, kaçak akım koruma rölesi ve kolon sigortası bulunabilir. İkinci parçada genel amaçlı kullanmak üzere bir fazlı topraklı priz ile üç fazlı priz ve sigortaları bulunabilir.
Şantiye tabloları DKP sacdan, kapaklı tipte kilitli ve dış etkenlere karşı korunmuş olmalıdır. Kablo giriş yerlerinden içeriye toz, toprak ve harç girmeyecek şekilde her tarafı yalıtılmalıdır. Tüm metal aksam iyi bir topraklayıcı ile topraklanmalıdır.
Rutubetin ve tozun çok bulunduğu yerlerde etanş tablolar kullanılır. Etanş tablolar içerisine nem ve toz almayacak şekilde imal edilirler. Eğer mekanik darbe olma ihtimali varsa alüminyum dökümden yapılırlar, aksi takdirde cam elyaflı polyesterden yapılan etanş tablolar kullanılır. Cam elyaflı polyester; asit ve atmosferik şartlara dayanıklı, ısı ve darbelerden etkilenmeyen, çürümeyen, boya ve bakım gerektirmeyen ve contalarla sızdırmazlığı sağlanan bir malzemedir. Etanş tabloların yapımında kullanılan malzemenin seçiminde özellikle nemden paslanmayan malzeme olmasına dikkat edilmelidir. Etanş tablolarda; anahtar ve şalterler kapağın üzerine, kapak açılmadan çalışacak şekilde monte
edilirler. Sigortalar ise tablonun kapağı açıldıktan sonra müdahale edilebilir şekilde montaj
Kuvvet tesislerinde veya aydınlatma tesislerinde, kolon şemasında gösterilen tüm aygıtların (alıcılar hariç) belli bir sıraya ve kurala uygun olarak dolaplar içine, dış ortamdan ve dolabın sac kısımlarından yalıtılarak yerleştirilmesiyle tablo ve panolar oluşturulmuş olur. Bu nedenden dolayı kolon şemalarının iyi bilinmesi gerekir.
Tablolar ve panolar içinde gerçekleştirilen bağlantıların tek hat şeklinde gösterimi ise ait olduğu yerin kolon şemasını oluşturur.
Dağıtım kabloları işletme sırasında ortaya çıkan mekanik zorlamalara, nem ve ısı etkilerine dayanıklı ve zor tutuşan yapay (sentetik) ya da metal gereçlerden yapılmalı, sayaç altlıkları için sac kullanılmalıdır. Kullanılacak gereçler yürürlükteki ilgili standartlara uygun olmalıdır.
Dağıtım tablolarının yapımında kullanılan korozyona dayanıklı olmayan gereçler, gerektiğinde boyanmalı ya da bunlara galvanik yüzey koruması gibi uygun bir yüzeysel işlem uygulanmalıdır.
Sac tablolar için 0,5 m2’ye kadar (0,5 m2 dahil) en az 1 mm, 1,5 m2’ye kadar (1,5 m2 dahil) en az 1,5 mm, 1,5 m2’den büyük olanlar için en az 2 mm kalınlıkta düzgün yüzeyli DKP sac kullanılacaktır.
Gerilim altındaki çıplak bölümler, işletme araçlarının yalıtılmamış iletken bölümlerinden çevredeki metal parçalardan ve yapı bölümlerinden en az 15 mm açıklıkta olmalıdır.
Gerilim altındaki çıplak bölümler koruyucu dış engellerden en az aşağıdaki açıklıkta
olmalıdır: Sac kılıflar, sac kapılar vb. tesis bölümlerinde 40 mm Örgülü tel, örgülü tel kapı ve öteki engellerde 100 mm
Dağıtım tablolarının ön ve arka taraflarındaki gerilim altında bulunan madeni bölümlere insanların dokunmasına engel olacak düzenlerin yapılması ve bu yapılamadığında tabloların çevresinin kapatılması gerekir.
Dağıtım tablolarındaki aygıtlara (Sigorta, anahtar, sayaç, zil transformatörü vb.)
etiket takılmalı, klemens ve iletkenlere numara verilmelidir. Tabloların üzerinde bulunacak aygıtlar, tablonun yapısına uygun seçilmelidir. 60 A’e kadar akım çeken tablolar barasız, 60 A’den daha fazla akım çeken tablolar baralı tipte olmalıdır.
Tozlu ya da nemli yerlerde kullanılan tablolar, tamamen sızdırmaz biçimde, kapalı dökme demir ya da çelik sacdan yapılmalıdır.
İş yeri, konut vb. yerlerde dağıtım tabloları merdiven başı gibi umuma açık yerlere konulmamalı, ait olduğu bağımsız bölümün içerisinde bulundurulmamalıdır.
Tabloların demir gövdesi ile gerilim altında olmayan tüm demir bölümleri topraklanmalıdır.
Tozlu yerlerde ya da açığa konulması zorunlu olan sayaçlar galvanizli saçtan yapılmış kilitli bir dolap içine yerleştirilmeli, sayaca gelen kolonların dolaba giriş çıkış delikleri toz ve nem girmeyecek biçimde kapatılmalıdır.
Elektrik Dağıtım Tesisleri Genel Teknik Şartnamesi
Dağıtım tablolarının sac gövdeleri aşağıdaki açıklanan yapım tiplerinden birine uygun olacaktır. Aynı yerde bulunan tabloların olabildiğince aynı boyut ve renkte olması sağlanmalıdır.
Yukarıda sayılan bütün tipler için tabloyu oluşturan DKP sacların kalınlığı 2 mm’den az olmayacaktır.
Yapılışlarına göre tabloların dış yüzeylerindeki saclar, köşe demirleriyle çerçevelenecek ve gerekirse yassı demirle pekiştirilecektir.
Açık Tip Tablolar: En az 40x40x4 mm’lik köşe demirinden iskelet bulunacak ve sactan yapılacaktır. Tablo zemin üzerinde 10 cm yüksekliğindeki beton taban üzerine oturtulacaktır. Tablo arkasında en az 0,80 m genişliğinde bir geçit bırakılacaktır, bu geçidin bir yanını tablonun bulunduğu bölmenin bir duvarının oluşturmasına dikkat edilecektir. Duvar bulunmuyorsa tablonun altı 1 m yüksekliğe kadar 2 mm sacdan, yukarısı ise 3 mm’lik çelik telden 30 mm aralıklarla örülmüş kafes tel ile tablonun üst düzeyine kadar kapatılacaktır. Geçidin bu yanında 70 cm’den dar olmamak üzere aynı biçimde yapılmış açılıp kapanabilir kilitli bir kapı bulunacaktır. Tablo içi, dışı, iskeleti bir kat koruyucu boya ve iki kat kül renginde donuk fırınlanmış tabanca boyasıyla boyanacaktır. Tablo arasındaki servis geçidi ağaçtan ve 10 cm yükseklikte olacak, geçidin üstü 2 mm kalınlığında sac ile ya da 3 mm’lik çelik telden 30 mm aralıkla örülmüş tel kafes ile kapatılacaktır. Tablo üzerinde, projesine göre konulacak bütün aygıtlar için gerekli delik, iskelet, mesnet ve benzerleri öngörülecek tablonun ön yüzünde de her aygıt için bozulmaz gereçten yapılmış etiketler bulunacaktır.
Kapalı Pano Tipi Tablolar: Her yanı kapalı olarak uygun kalınlıkta sacdan yapılır. Tablonun ön yüzü bir ya da iki kanatlı yapılarak açılması sağlanır ve tablo içindeki aygıtlara gerektiğinde bu biçimde ulaşılır. Dışarıdan okunacak ya da kumanda edilecek bütün aygıtlar kanatlar üzerinde bulunur ya da buralarda bırakılmış olan boşluklara yerleştirilir. Öteki özellikleri açık tip tablolardaki gibi olacaktır. Gerektiğinde soğumayı sağlamak üzere tablo üstüne havalandırma delikleri açılır.
Açık Hava Tipi Tablolar: Ayrıca sacdan koruyucu bir dolap içine alınan açık tip tablolardır. Koruyucu dış dolap en az 2 mm kalınlığında sacdan yapılacak bu dolabın
yüzeylerinde 4×40 mm yassı demirden pekiştirme çaprazları ve ön yüzeylerinde açılıp kapanabilir iki kanatlı kilitli kapıları bulunacaktır. Bu tip tablolar açık havada, doğal zeminden en az veya çok 40 cm yükseklikte beton taban üzerine oturtulacaktır. Koruyucu dolapların üst sacı yağmur ve kar birikmelerine karşı arkaya doğru 15 derece eğik yapılacaktır. Koruyucu dolaba kablo girişleri için gerekli delikler bırakılacak, kablo bağlantıları yapıldıktan sonra dolap sacı altından ve üstünden flanş biçiminde iki demir bilezik arasında lâstik ya da PVC’den bir conta ile sıkılarak bu giriş yerleri sızdırmaz biçimde kapatılacaktır.
Duvar Tipi Tablolar: Kapalı tip dolapların aynı olup yalnızca yükseklik ve duvara saptama biçimi bakımından onlardan ayrılır.
Dolap Tipi Tablolar: Birimler halinde ayrılabilir. Her birimde gerekli ölçme, kumanda aygıtları bulunacak ve gözlere yerleştirilecektir. Bu gözler bir kilit düzeninin açılmasından sonra çekilerek tablodan çıkarılabilecektir. Bu gözlerdeki aygıtlara elektrik akımının girişi, çıkışı gözlerin arkasına yerleştirilmiş ve yalnızca yüksüz durumda (ayırıcı gibi) açılabilen yuvalı kontaklar aracılığı ile yapılacaktır. Gözler ve yuvalar her tabloda aynı boyutta olacak ve gerektiğinde birinin yerine ötekisi takılabilecek ya da yedeği ile değiştirilebilecektir. Tablonu bütün gözleri, yanları ve arkası sac ile kaplanıp gerekli boyutta köşe demir iskeleti bir koruncak (muhafaza) içine alınacak ve tablo zemin üzerinde kendisi için yapılan 10 cm yüksekliğindeki beton taban üzerine yerleştirilecektir. Gözlerin boyutları, üzerine konulacak aygıtlara uygun boyutta olacak, sac koruncağın derinliği, kablo bağlantılarını, toplayıcı çubukları ve bağlantı yuvalarını yerleştirmeye olanak verecek biçimde en az 25 cm olacaktır. Gözler arasındaki yuvarlak, göz zemininden 50 cm yükseklikte sağ ve soldan 50 mm uzaklıkta ve birbirinden çalışma gerilimine göre en az 20 mm aralıkta yatay olarak yerleştirilecektir. Nötr ve topraklama bağlantıları için ayrı bir bölüm bulunacaktır. Yuvaların ve göz içindeki bağlantıların kesitleri çalışma akımlarını taşıyabilecek boyutta seçilmelidir. Bütün demir bölümler bir kat koruyucu boya, iki kat kül rengi donuk fırınlanmış tabanca boyası ile boyanacaktır. Gözlerin ön yüzünde her aygıt için bozulmaz gereçlerden yapılmış etiketler bulunacaktır.
Bu şartname doğru akımlarda 600 V, alternatif akımlarda faz-nötr arası 250 V’den az gerilim sistemleri içindir.
1. Dağıtım tabloları duvar yüzeyine veya duvara gömülü olarak yerleştirilecektir.
2.Tablo ölçüleri, siparişi veren yerin projesine uygun olacaktır.
3.Her sigorta veya şalterin altında beslenilen yeri gösteren madensel veya plâstik etiketler bulunacaktır.
4.60 A’da fazla yüklü tablolarda, bağlantılar kablolarla şalterden şaltere veya sigortadan sigortaya yapılmayıp bakır baralar vasıtasıyla ayrı ayrı yapılacaktır.
5.Baralar norm renklerle işaretlenecektir.
6.Tablolarda bıçaklışalter kullanılmayacak ve paket (pako) şalter tercih edilecektir.
7.Tablo çerçeve ve kapaklarının rengi çevrenin rengine uygun olacaktır.
8.Tablolara gelen linye hatları yanmayan ürünlerden yalıtkanlı sıra klemensler aracılığıyla tabloya bağlanacak ve nötr hatları da yalıtılmış bakır bir baraya bağlanacaktır. Tabloya giriş kolonlarının faz iletkenleri yerleşik klemenslere ve nötr iletkenleri bakır baraya bağlanacaktır.
9.Tablolarda topraklama barası bulunacaktır. Topraklama bağlantısı, bulunduğu yerdeki tesisata uygun olarak mutlaka yapılacaktır.
Fiber, pertinaks ve benzeri levhalardan yapılan tablolarda, levhaların kalınlığı en az 5 mm olacaktır.
16 mm2den daha büyük kesitte kabloların kullanılmasını gerektiren durumlarda dağıtım, bakır çubuklarla ayrı kutular içerisinde yapılacaktır.
Etanş tablolardaki sigortaları kapak açıldıktan sonra, anahtar ve şalterleri kapak kapalı iken kumanda etmek mümkün olacaktır.
Döküm dağıtım tablolarında, güvenlik hatlarının bağlantıları için topraklama baraları ve nötr hatları için yalıtılmış baralar bulunacaktır. Döküm kutular içerisinde bulunan bütün akım taşıyan kısımlar, galvanizli veya paslanmaz madenden yapılacaktır.
Dağıtım Panoları Teknik Şartnamesi
Sac panolar, yüksekliği 2100 mm, derinliği 750 mm ve genişliği ihtiyaca göre 600, 800, 900 mm olmak üzere dikili sistemde 40x40x4 mm köşebent veya benzeri profil demirden iskeletli, en az 2 mm kalınlığında ve kenarları kıvrılarak yerleştirilmiş DKP sacdan pano tesis edilecektir.
Pano için zemin üzerinde 10 cm yüksekliğinde beton kaide yaptırılarak, pano bunun üzerine konulacaktır. Tablo arkasında 75 cm genişliğindeki geçidin iki yanına biri açılıp kapanabilir, kilitli kapı olacak şekilde alt kısmından itibaren 1000 mm yüksekliğine kadar sac, yukarısı Ø3 mm çelik telden 30 mm aralıkla örülmüş koruyucu kafes yapılacaktır.
Pano içi, dışı ve iskeleti bir kat sülyen, iki kat fırınlanmış mat tabanca boyası ile boyanacaktır.
Tablo arkasındaki servis geçidi ahşap döşemeden yapılarak PVC kaplama veya linolyumla kaplanacaktır.
Ana tablonun arka yüzeyine yalnız dağıtım çubuk ve baraları, çeşitli iletken bağlantıları ve kablo ucu bağlantıları tesis edilip, sık sık kullanılması gereken herhangi bir ölçü aleti, cihaz vb. aletler buraya konulmayacaktır.
Tablonun arka tarafında bulunan ve akım geçirme özelliği olmayan bütün demir bölümler ile tablonun demir iskeleti topraklanacaktır.
Vida bağlantılarının, özel olarak temizlenmiş ve asitsiz vazelin ile iyice yağlanmış dokunma yüzeylerine sahip olması gerekir. Vidalar galvanizli veya paslanmaz madenden olacaktır.
Tablo içindeki topraklama düzeneği bakır bara ile yapılacak ve toprak iletkeni ile bağlanacaktır. Bükme tel, toprak içine konmayacaktır. Ayrıca tablodan yalıtılmış olarak bir nötr barası tesis edilecektir.
Topraklama levhası toprak elektrotları ile topraklanacaktır.
Akım kaynağı merkezden veya özel transformatörlü sınırlı büyüklükteki tesislerde, örneğin fabrikalarda güvenlik iletkeni sistemi var ise tablo topraklaması olarak 30 ?’ dan fazla olmayan bir topraklama direnci yeterlidir.
Sac levhalar istenilen renkte seçilebilir, fakat hiçbir zaman parlak boya kullanılmayıp sürekli mat veya tabanca boyası kullanılmalıdır. Sac levhaların boyanmamış yüzeyleri çift kat, pastan koruyucu boya ile boyanacaktır. Diğer yüzeyleri renk verilmeden önce sülyen ile astarlanacaktır.
100 A’ da büyük şalter ve sigorta bağlantıları kesin olarak baralar ile yapılmalıdır. Tablo arkasında bulunan iletkenler özel kroşeler aracılığıyla düzenli bir sıra şekline getirilecektir. Baralar norm renklerle işaretlenecektir.
Ana tablonun önden görünüşünde, siyah, kırmızı, mavi renkler faz, gri renk nötr olmak üzere bağlantı seması çizilerek çerçevelenecek ve ana tablo dairesine asılacaktır.
Ölçü aletleriyle, şalter, sinyal lâmbası vs.’nin seçiminde bunların şekil birliğine ve sac panolarına uygun tipte olmalarına özen gösterilecektir. Ölçü aletlerinin çapları en az 130 mm veya 144 x 144 mm olacaktır.
Pano adedinin belirlenmesinde kolon ve besleme hatlarının sayısı, ışık, kuvvet ve yedek akım bölüşümü ile çeşitli akım sistemleri düşünülecektir. Daha sonra yapılacak ek olasılığı göz önünde tutulacaktır. Çeşitli sistemlerin başka tablolarla bölümü kesinlikle zorunlu değildir. Fakat yalnız tablo kullanılıyorsa, her sisteme ait kısım, açık, kolay görünebilen işaretler aracılığıyla ayırt edilecek ve bu şekilde hataların önüne geçilecektir. Her şalterin veya sigortanın altına beslenilen yeri gösterir madensel etiketler konacaktır.
Tablolarda linye hatları, yanmayan ürünlerden yalıtkanlı sıra klemensler ile tabloya tutturulacak ve nötr hatları da yalıtılmış bakır bir baraya bağlanacaktır.
Ana tablolarda gerilim taşıyan çıplak kısımlar dokunmaya karşı koruma altına alınacaktır. Yani 42 V’tan fazla nominal gerilimde, yalıtım maddesi ile örtülmüş olmayan bütün kısımlar yükseklikleri 180 cm’den az olduğu takdirde istem dışı dokunmayı engelleyecek, sacdan veya tel kafes vb. yapılmış bölümlerle güvence altına alınacaktır. Bu özellik için tellerin lak ile boyanması veya emaye edilmesi, koruma düzeneği olarak kabul edilmez. Tablonun arkasındaki bakım geçidi yetkisiz kimselerin girmesine veya dokunmasına karşı kapatılmış ise, gerilim taşıyan çıplak iletkenlerin örtülmesine (hatta bu geçidin 75 cm olması durumunda bile) gerek yoktur. Bu durumda el ile erişilebilen saha içinde ahşaptan yapılmış parmaklığa benzer güvenlik engelinin var olması yeterlidir. Bu koşullar yerine getirilmediği durumda gerilim taşıyan çıplak kısımlar ile oda sınırı arasında en az l m’lik bir açıklık bulundurulacaktır. Her iki tarafa gerilim taşıyan çıplak kısımlar varsa, ara yerin genişliği enaz2m’ye çıkartılacaktır. Bu durumda her iki tarafta dokunmaya karşı güvenlik engelinin alınmasına gerek yoktur. Tablonun önünde en az 90 cm’lik boş bir geçit yeri bırakılacaktır. Tablo altında panonun 40 cm’lik bir kısmı boş bırakılmalıdır.
Toprağa karşı 250 V’tan fazla bir gerilim meydana gelmesini olası kılan sistemlerde iskelet ve çerçevenin bütün demir kısmının kendi aralarında ve toprak barası ile kusursuz olarak bağlamak ve bu bağlantının devamını sağlamak için özel işlem yapılacaktır.